Samen meten voor een gezonde leefomgeving

Deelnemers aan de Exposoom Panelstudie lopen door hun wijk met meetapparatuur om de luchtkwalitiet te meten aan de rugzak.

Je staat er waarschijnlijk niet bij stil, maar dagelijks ademt vrijwel iedere Europeaan ongezonde lucht in. Dat heeft impact. “Luchtverontreiniging is één van de grootste ziekteveroorzakers in Nederland en ongeveer net zo’n grote risicofactor als overgewicht en weinig bewegen samen”, vertelt hoogleraar Roel Vermeulen. Zijn team houdt zich bezig met het in kaart brengen van luchtverontreiniging. “We brengen de concentraties van onder andere roet, stikstofdioxide en (ultra)fijnstof in kaart. Waar we ons de meeste zorgen over maken, zijn de ultrafijne deeltjes. Die deeltjes kunnen tot diep in de longen en de bloedsomloop doordringen en het risico op ademhalings-, hart- en vaatziekten, kanker en hersenaandoeningen vergroten.”

Alles in beeld

“Om luchtvervuiling in kaart te brengen, maken we onder andere gebruik van modellen. Dat doen we omdat de vaste meetstations maar op een paar plekken kunnen meten”, zegt Jules Kerckhoffs, onderzoeker in het team van Vermeulen. “Het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit, dat wordt beheerd door het RIVM, meet op zo’n honderd locaties in Nederland de concentraties van bepaalde stoffen in de lucht. Om de luchtkwaliteit op alle plekken goed in kaart te brengen, zetten we rekenmodellen in. We maken daarbij gebruik van datasets, zoals populatiedichtheid en verkeerkarakteristieken. Maar specifieke en lokale eigenschappen van een weg, wijk of stad zorgen ook voor verschillen in luchtkwaliteit. Daar komen onze mobiele meetgegevens in beeld.”

Laat het waaien

Sinds 2019 beschikt het onderzoeksteam over twee meetauto’s. In samenwerking met verschillende partners, zoals gebiedsontwikkelaars, GGD’s, bedrijven, maar ook inwoners, brengen zij de luchtkwaliteit in steden in kaart. “In de auto’s hebben we moderne meetapparatuur ingebouwd, waarmee we stikstofdioxide, roet én ultrafijnstof al rijdend elke seconde meten.”

Dankzij deze metingen kunnen de onderzoekers verschillende straattypes met elkaar vergelijken. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat variaties in snelheden van wegverkeer van invloed zijn op de luchtkwaliteit. In Rotterdam is ook gekeken naar de invloed van bomen langs de weg. Wat bleek? Straten zonder bomen langs de weg bleken minder vervuild dan de straten met bomen langs de weg. Het meest vervuild waren de straten met bomen in het midden van de weg. Kerckhoffs legt uit: “Bomen nemen vrijwel geen luchtvervuiling op, maar zorgen (vooral in de zomer) juist voor minder ventilatie en dus minder verspreiding van verontreiniging. De luchtvervuiling werd in deze straten dus vastgehouden, onder de bomen. Ondanks dat groen en bomen in de stad heel belangrijk zijn, moeten we dus goed kijken waar en hoe we ze neerzetten.”

Houtrook in de buurt

Ook op wijkniveau zijn er thema’s waar de onderzoekers onderzoek naar doen, zoals houtrook. Houtrook draagt bij aan fijnstof in de lucht, een bijdrage die net zo hoog kan zijn als die van industrie en wegverkeer. Er zijn echter nog vragen over de gezondheidseffecten. Kerckhoffs: “Met lokale metingen, in specifieke wijken, kunnen we de bijdrage van houtkachels aan de totale luchtvervuiling beter in kaart brengen. De meetauto maakt namelijk onderscheid tussen roet afkomstig van verkeer en roet afkomstig van biomassa (hout).”

Op stadsniveau kijkt het onderzoeksteam naar grotere bronnen van luchtvervuiling, zoals industrie of luchthavens. “In Amsterdam en Kopenhagen hebben we aangetoond dat er een aanzienlijke verhoging van met name ultrafijne deeltjes is rondom luchthavens”, geeft Kerckhoffs aan. “Het bleek dat zelfs in het centrum van deze steden de bijdrage nog steeds kan worden teruggevonden.”

De onderzoekers gaan in samenwerking met burgers en de gemeente Son en Breugel de invloed van Eindhoven Airport in kaart brengen. “Dit vliegveld gaat begin 2027 voor een aantal maanden dicht. Het biedt ons een uitgelezen kans om een interventiestudie te doen. In 2025 gaan we op verschillende plekken in Son en Breugel meten. We herhalen die metingen in 2027, als er geen vliegverkeer is.”

Deelnemers aan de Exposoom Panelstudie krijgen o.a. deze sensor opgestuurd om de luchtkwaliteit rondom hun huis mee te meten.

Inwoners van grote betekenis

Het onderzoeksteam heeft ook een groot burgerparticipatieproject opgezet: de Exposoom Panelstudie. Bijna 500 Nederlanders meten jaarlijks, gedurende twee weken, zowel met fijnstofsensoren, de luchtkwaliteit in en rondom hun huis. Daarnaast vullen ze een dagboek en een vragenlijst in. Vermeulen is onder de indruk van de enorme betrokkenheid van alle deelnemers. “Het levert een schat aan data op en verrijkt onze metingen.”

Vermeulen en Kerckhoffs hebben als doel om de auto en het burgerparticipatieproject nog actiever op de kaart te zetten. “De luchtkwaliteit in Europese steden is de laatste jaren verbeterd, maar komt nog altijd niet in de buurt van de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie. Samen met beleidsmakers, bedrijven en inwoners, willen we de negatieve effecten van luchtkwaliteit verminderen en een gezondere leefomgeving creëren.”

Meetauto's rijden door de stad Utrecht en meten de luchtkwaliteit.Deelnemers aan de Exposoom Panelstudie krijgen o.a. deze sensor opgestuurd om de luchtkwaliteit rondom hun huis mee te meten.

Verder lezen?

• Exposoom onderzoek: Meetauto

• Engels artikel in The Guardian: Revealed: almost everyone in Europe is breathing toxic air

Bron: Universiteit Utrecht

Recent nieuws

Recent nieuws

Meer nieuws

Onderzoek Prinses Máxima Centrum: online slaapcursus helpt jongeren na kinderkanker

Miljoenensubsidie toegekend aan ELSA lab AI voor rechtvaardige zorg

3 april is Wandel tijdens je Werkdag - Doe een WorkWalk